Lễ hội đình Đông Trụ – Hà Nam di sản văn hoá ngàn năm

Nằm tại thôn 2, xã Tiến Thắng, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam, lễ hội đình Đông Trụ là biểu tượng tâm linh và niềm tự hào của người dân địa phương. Với cảnh quan tuyệt đẹp, giá trị vật thể và phi vật thể độc đáo, cùng lễ hội truyền thống sôi động, đình Đông Trụ đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, trở thành điểm đến không thể bỏ qua khi khám phá văn hóa Hà Nam.

Lịch sử và truyền thuyết về đình Đông Trụ

Đình Đông Trụ là nơi thờ phụng 6 vị Thành hoàng, gồm 5 vị thần thời Đinh và 1 vị thần thời Lý, mỗi vị đều gắn liền với những câu chuyện huyền thoại và công trạng lẫy lừng.

Năm vị thần Thời Đinh

Theo truyền thuyết, 5 vị thần thời Đinh là anh em cùng cha, khác mẹ, được sinh ra từ những giấc mơ thần thánh, mang hình hài của các linh vật như rồng và khổng tước. Họ giáng trần trong những gia đình đức độ, với những dấu hiệu kỳ diệu ngay từ khi sinh ra:

• Người anh cả và người anh thứ hai được sinh ra từ một người mẹ ở xã Cự Đà, huyện Thanh Oai, phủ Ứng Thiên (nay là Thanh Oai, Hà Nội). Trên bụng họ có dòng chữ lần lượt là Dũng Nhiên Đại Vương và Sát Nhiên Đại Vương. Sau khi mẹ qua đời và quê nhà gặp thiên tai, người cha đưa hai con đến xã Bảo Đà (nay là Tiến Thắng, Lý Nhân), nơi họ được dân làng đón nhận và cấp đất dựng nhà.
• Người cha sau đó tái hôn với một cô gái đức hạnh ở Bảo Đà. Trong giấc mơ, người vợ thấy rồng hóa thành khổng tước và sinh ra ba người con trai, trên trán mang tên Siêu Nhiên Đại Vương, Nhược Nhiên Đại Vương, và Lợi Nhiên Đại Vương.

Cả 5 anh em đều thông minh, văn võ song toàn. Khi đất nước rơi vào loạn 12 sứ quân, họ theo phò tá Đinh Bộ Lĩnh, lập công lớn trong việc dẹp loạn, thống nhất giang sơn. Sau khi đất nước thái bình, các ông được vua ban lộc và cho hưởng sinh từ tại Bảo Đà. Tương truyền, trong một lần thăm động Hương Tích, cả 5 vị cùng hóa trong một trận cuồng phong. Dân làng Bảo Đà lập đền thờ, giết trâu bò tế lễ và tôn vinh họ là 5 vị Đại Vương.

Vị thần Thời Lý

Vị Thành hoàng thứ 6 là Trần Bá Nghị, người làng Đông Trụ, xã Bảo Đà. Ông đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ dưới triều vua Lý Thái Tông. Khi giặc ngoại xâm kéo đến, ông được vua giao cầm quân đánh dẹp. Sau chiến thắng, ông trở về quê, mở tiệc khao dân và hiến 10 hốt bạc để dân mua ruộng. Với công lao to lớn, ông được dân làng tôn làm Thành hoàng ngay khi còn sống.

Kiến trúc độc đáo của đình Đông Trụ

Đình Đông Trụ được xây dựng quy mô vào thời Hậu Lê và tồn tại đến ngày nay với vẻ đẹp bề thế, hài hòa giữa kiến trúc truyền thống và cảnh quan thiên nhiên. Đình có các đặc điểm nổi bật:

• Kết cấu: Đình gồm một tòa 3 gian 2 trái, với 4 mái cong mềm mại, nền tiền đường lát gạch cổ, mái lợp ngói nam, hai bờ nóc đắp hình đầu kìm – biểu tượng quen thuộc trong kiến trúc đình làng Việt Nam.
• Chạm khắc nghệ thuật: Các mảng chạm khắc tại đình là điểm nhấn giá trị, thể hiện sự tinh xảo của nghệ nhân xưa. Hình ảnh rồng được chạm khắc phóng khoáng, sống động, với các cảnh rồng quần tụ, rồng ổ vấn vít. Ngoài ra, các họa tiết phượng múa, mây tản uyển chuyển tạo nên sự phong phú và hài hòa.
• Cảnh quan: Đình tọa lạc trong khuôn viên rộng, trước mặt là hồ nước trong xanh, xung quanh trồng nhiều cây lưu niên xanh mát, tạo không gian thanh tịnh và trang nghiêm.

Những giá trị kiến trúc này đã góp phần đưa đình Đông Trụ trở thành Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia loại hình Kiến trúc nghệ thuật.

Lễ hội đình Đông Trụ 

Lễ hội đình Đông Trụ là một trong những sự kiện văn hóa nổi bật của xã Tiến Thắng, mang đậm nét truyền thống và tinh thần đoàn kết của cộng đồng. Trước đây, lễ hội được tổ chức vào tháng 6 âm lịch, nhưng những năm gần đây chuyển sang rằm tháng 2 âm lịch, trùng với lễ hội chùa làng, tạo nên một sự kiện chung quy mô lớn cho ba xã thuộc tổng Cao Đà xưa (Trung Kỳ, Phủ Nhị, Đông Trụ – nay đều thuộc Tiến Thắng).

Quy mô và ý nghĩa 

Lễ hội đình Đông Trụ không chỉ là dịp tưởng nhớ công lao của 6 vị Thành hoàng mà còn là cơ hội để các làng trong tổng Cao Đà thắt chặt tình đoàn kết. Cứ 3 năm một lần, các thôn luân phiên tổ chức lễ hội, thể hiện sự tương thân tương ái và tinh thần “uống nước nhớ nguồn”. Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là nơi bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân gian.

Các hoạt động đặc sắc

Lễ hội đình Đông Trụ gồm hai phần chính: phần lễ và phần hội, với nhiều hoạt động sôi nổi, độc đáo:

• Phần lễ:
  • Rước kiệu thánh: Đoàn rước kiệu linh đình, trang nghiêm đưa các vị thần từ đình qua các thôn làng, thể hiện lòng thành kính và sự gắn kết cộng đồng.
  • Các nghi thức cúng tế được thực hiện trang trọng, với sự tham gia của các bậc cao niên và người dân, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi.
• Phần hội:
  • Chạy nước: Mỗi giáp cử một đại diện tham gia thi chạy nước. Người dự thi thắp hương tưởng niệm tại đình, sau đó vác bình chạy qua cánh đồng lúa đến bến sông Châu múc nước, rồi nhanh chóng quay về. Đây là trò chơi mang ý nghĩa cầu mong nguồn nước dồi dào cho vụ mùa.
  • Kéo lửa: Các đội thi sử dụng tre già, đốt thủng một lỗ để đặt mồi (cỏ tranh, bã sắn, mùn cưa). Dây kéo lửa làm từ tre được kéo mạnh để tạo lửa. Tiếng trống chiêng và hò reo cổ vũ làm không khí trở nên sôi động. Đội nào tạo lửa sớm nhất sẽ chiến thắng.
  • Thổi cơm thi: Sau khi có nước và lửa, các đội thi nấu cơm trong niêu đất. Người dự thi phải nhóm lửa nhanh, đều để cơm chín dẻo, thơm ngon. Niêu cơm ngon nhất được dâng lên cúng thánh, mang ý nghĩa cầu mong sự no đủ.
  • Leo cây lấy niêu: Trò chơi này thử thách sự khéo léo và sức mạnh, thu hút đông đảo người tham gia và cổ vũ.

Các trò chơi dân gian không chỉ mang tính giải trí mà còn chứa đựng ý nghĩa văn hóa sâu sắc, thể hiện khát vọng về vụ mùa năng suất, cuộc sống ấm no. Dân làng quan niệm rằng giáp nào giành giải trong các cuộc thi sẽ gặp may mắn cả năm.

Giá trị văn hoá và tiềm năng du lịch

Đình Đông Trụ không chỉ là nơi lưu giữ lịch sử và tín ngưỡng mà còn là kho tàng văn hóa phi vật thể của người dân Tiến Thắng. Lễ hội đình với các nghi thức và trò chơi dân gian độc đáo đã góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa địa phương, đồng thời tạo nên sức hút cho du lịch văn hóa tâm linh.

Khuôn viên đình với hồ nước, cây xanh và kiến trúc cổ kính là không gian lý tưởng để tổ chức các hoạt động văn hóa, tham quan. Nếu được đầu tư bài bản, đình Đông Trụ có thể kết nối với các di tích khác trong tỉnh Hà Nam, như chùa Đọi Sơn (lưu giữ 6 pho tượng Kim Cương – bảo vật quốc gia), trống đồng Vũ Bản, hay khánh đá chùa Điều, để tạo thành một hành trình du lịch văn hóa hấp dẫn.

Lưu ý khi tham quan lễ hội đình Đông Trụ

• Thời điểm: Lễ hội diễn ra vào rằm tháng 2 âm lịch (thường rơi vào tháng 3 dương lịch), là thời gian lý tưởng để trải nghiệm không khí sôi động và thời tiết dễ chịu.
• Di chuyển: Từ trung tâm thành phố Phủ Lý, du khách có thể đi xe máy hoặc ô tô khoảng 20 km đến xã Tiến Thắng. Đường sá thuận tiện, dễ tìm.
• Trang phục: Nên mặc trang phục lịch sự, phù hợp với không gian tâm linh. Mang giày thoải mái nếu tham gia các hoạt động ngoài trời.
• Tôn trọng phong tục: Khi tham gia lễ hội, hãy xin phép trước khi chụp ảnh các nghi lễ và giữ gìn vệ sinh môi trường.

Đình Đông Trụ là một di sản văn hóa quý giá của Hà Nam, nơi lưu giữ những câu chuyện huyền thoại về 6 vị Thành hoàng và nghệ thuật kiến trúc độc đáo thời Hậu Lê. Lễ hội đình Đông Trụ với các nghi thức trang nghiêm và trò chơi dân gian sôi động không chỉ thể hiện lòng biết ơn tổ tiên mà còn gắn kết cộng đồng, bảo tồn bản sắc văn hóa. Với những giá trị nổi bật, đình Đông Trụ xứng đáng là điểm đến để du khách khám phá lịch sử, văn hóa và tinh thần đoàn kết của người dân Tiến Thắng.