Ba Khía – Hương vị dân dã đậm đà của miền Tây

Nếu về miền Tây như Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, đừng bỏ qua ba khía – đặc sản dân dã, hấp dẫn. Loài giáp xác nhỏ giống cua đồng này sống ở vùng nước lợ gần rừng ngập mặn, mang đậm nét văn hóa ẩm thực phù sa. Tên “ba khía” đến từ ba dấu gạch đặc trưng trên lưng. Hãy cùng Khám phá Việt Nam tìm hiểu về món ăn này qua bài viết bên dưới.

Mùa Ba Khía: Thời điểm săn lùng đặc sản

Tháng 10 âm lịch, khi mưa trĩu hạt, vào mùa ngon nhất, thịt chắc và ngọt. Đây là “mùa ba khía hội”, chúng bò lên cây tránh nước. Người dân miền Tây dùng tay, bẫy, hoặc chờ đêm để săn bắt, chèo xuồng qua mương rạch với bao tay, đèn pin. Một đêm giỏi, thợ bắt được 50-60 kg, thu 1,7-2 triệu đồng từ món quà thiên nhiên.

Ba khía Rạch Gốc (Cà Mau) được xem là “thủ phủ” của loài này, nơi ba khía ăn trái mắm đen rụng xuống, mang đến gạch son đỏ au, thịt thơm và chắc hơn so với các vùng khác. Nghề bắt và muối ba khía ở đây không chỉ là sinh kế mà còn là một truyền thống văn hóa, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2020.

Bí quyết chọn ba khía ngon

Để có một mẻ mắm hay món ăn từ ba khía thật ngon, khâu chọn nguyên liệu là vô cùng quan trọng. Người miền Tây thường chọn những con ba khía nhỏ, chắc thịt, nhiều gạch, đặc biệt là những con đang ốp trứng – vừa bùi vừa béo. Những con to thường ít thịt, vỏ cứng, không được ưa chuộng. Khi chọn, bạn có thể bẻ thử ngoe: nếu thịt đầy đặn là ba khía ngon, còn nếu rỗng thì đó là ba khía “bủng” (ốm, ít thịt). Thời điểm lý tưởng để mua ba khía là từ tháng 8 đến tháng 10 âm lịch, khi chúng vào mùa mưa, thịt săn chắc và đậm vị nhất.

Chế biến Ba Khía đơn giản mà hấp dẫn

Ba khía chế biến đơn giản nhưng đa dạng: chiên giòn, rang me, luộc nước dừa, gỏi trộn đu đủ, đậm chất miền Tây. Nổi bật nhất là mắm ba khía – linh hồn ẩm thực vùng. Sau khi rửa sạch, ba khía muối trong lu với nước muối đậm, cần khéo léo để mắm không hôi hay mất thịt. Vài ngày sau, mắm lên màu nâu sậm, thịt sền sệt, trộn tỏi, ớt, đường, chanh, rau răm, thành món chấm ngon tuyệt với cơm nóng.

Món gỏi ba khía cũng là một lựa chọn không thể bỏ qua, với vị mặn của ba khía hòa quyện cùng ngọt của đường, cay của ớt và chua nhẹ của chanh, khiến người ăn vừa lạ miệng vừa “ghiền”. Hay đơn giản hơn, ba khía muối trộn chua cay, ăn kèm rau sống, dưa leo, càng làm nổi bật cái hồn hậu của ẩm thực miền Tây.

Nghề muối Ba Khía 

Ngày xưa, ba khía nhiều đến mức ăn không hết, người dân nghĩ cách phơi khô, muối để dành. Từ đó, nghề muối ba khía ra đời, truyền từ đời này sang đời khác, đặc biệt phát triển ở các huyện ven biển Cà Mau như Rạch Gốc, Đầm Dơi, Ngọc Hiển. Hiện nay, dù cách muối cơ bản không thay đổi, người dân đã sáng tạo thêm nhiều cách chế biến để phù hợp với thị hiếu. Ba khía muối trộn sẵn, đóng gói cẩn thận, được bán với giá 130.000-160.000 đồng/kg, trở thành món quà quê đắt khách trong dịp lễ Tết.

Tuy nhiên, nguồn ba khía tự nhiên đang giảm dần do khai thác quá mức và biến đổi khí hậu. Dù cua đồng, cua biển đã được nuôi thành công, ba khía vẫn chưa có giống để nhân rộng. Chính quyền địa phương đang nỗ lực bảo tồn bằng cách khuyến khích người dân không bắt ba khía nhỏ, tránh khai thác vào mùa sinh sản, đồng thời hỗ trợ các hộ kinh doanh vay vốn, lập tổ hợp tác để phát triển bền vững nghề truyền thống này.

Từ những chiếc xuồng chèo tay, ba khía giờ đây đã “vươn xa” trên xe máy, ô tô, thậm chí máy bay, đến khắp trong và ngoài nước. Không chỉ là một món ăn, ba khía còn là ký ức, là câu chuyện về đời sống miền Tây sông nước, nơi con người sống hòa mình với thiên nhiên. Nếu có dịp ghé Cà Mau hay Bạc Liêu vào mùa mưa, đừng quên thưởng thức ba khía chính gốc – một hương vị dân dã mà đậm đà, để lại ấn tượng khó phai trong lòng bất kỳ ai từng nếm thử.