Hang động núi lửa tại khu vực Tân Phú – Định Quán, tỉnh Đồng Nai, là một trong những kỳ quan thiên nhiên độc đáo của Việt Nam, mang trong mình giá trị di sản đa dạng từ địa chất, sinh học đến văn hóa. Nằm cách TP. Hồ Chí Minh khoảng 120 km, dọc theo quốc lộ 20 hướng đi Đà Lạt, hệ thống hang động này không chỉ là minh chứng cho những biến động địa chất hàng triệu năm trước mà còn là điểm đến đầy tiềm năng để phát triển du lịch bền vững, góp phần thúc đẩy kinh tế – xã hội địa phương.
Giá trị di sản của hang động núi lửa Đồng Nai
Hang động núi lửa ở Đồng Nai được hình thành từ các đợt phun trào núi lửa cách đây khoảng 15 triệu năm, trong kỷ Đệ Tứ. Theo nhà sinh vật học Louis Deharveng, trong chuyến khảo sát năm 1995 hợp tác giữa Viện Sinh học Nhiệt đới và Bảo tàng Thiên nhiên Paris, các hang này xuất hiện khi dòng dung nham từ những núi lửa hình nón nhỏ ở Tân Phú và Định Quán chảy qua, tạo nên các ống hang điển hình gần bề mặt.
Tổng cộng, 11 ống dung nham đã được ghi nhận với chiều dài lên đến 1,8 km, trong đó hang dài nhất, “Hang Dơi Km 122”, đạt 549m. Đây là loại hang nguyên sinh, được hình thành đồng thời với quá trình đông cứng của đá basalt.
Không chỉ có giá trị địa chất, hang động núi lửa Đồng Nai còn là nơi lưu giữ di sản đa dạng sinh học phong phú. Các khảo sát từ năm 2013 bởi Viện Sinh học Nhiệt đới và Hội Hang động Berlin (Đức) cho thấy sự hiện diện của nhiều loài sinh vật như dơi (với quần thể lớn), nhện, rết, bọ cạp, dế hang, ruồi và cả các loài ếch nhái. Ngoài ra, di sản văn hóa cũng được phát hiện, tiêu biểu là chiếc rìu đá có vai được tìm thấy gần cửa Hang Dơi vào năm 2017, gợi mở khả năng đây từng là nơi cư trú của người tiền sử.
Đặc điểm tự nhiên và vẻ đẹp độc đáo
Hệ thống hang động núi lửa Tân Phú – Định Quán nằm ẩn mình dưới rừng gỗ tếch (giá tỵ) rộng gần 150 ha – khu rừng giá tỵ lớn nhất Việt Nam hiện nay. Hang động lớn nhất khu vực có chiều ngang khoảng 6m, dài 200m và cao 3m, tạo thành một vòm hang vững chắc với những hoa văn độc đáo trên tường do các vách ngăn từng khối đá basalt. Trần hang lấp lánh ánh nhũ kim, mang đặc trưng “đá tổ ong”, khiến du khách không khỏi trầm trồ. Bên trong, không gian mát lạnh, không khí dễ chịu, điều hiếm thấy so với các hang dơi khác thường nặng mùi.
Nhiều đoạn hang có dạng ống, tạo cảm giác như du khách đang bước đi trong một “đường hầm” dưới lòng đất. Một số ngách nhỏ hẹp, chỉ đủ cho một người lách qua, dẫn đến những không gian bên trong như “thành quách” với rễ cây xuyên sâu và ánh sáng đèn pin tạo nên khung cảnh huyền ảo. Tuy nhiên, càng vào sâu, lối đi càng khó khăn với đá lởm chởm và các khe hẹp, đòi hỏi sự cẩn thận và hỗ trợ từ người hướng dẫn.
Tiềm năng khai thác du lịch
Hang động núi lửa Đồng Nai sở hữu tiềm năng lớn để trở thành điểm nhấn trong công viên địa chất toàn cầu, tương tự như các di sản nổi tiếng khác của Việt Nam đã được UNESCO công nhận như Vịnh Hạ Long, Phong Nha – Kẻ Bàng hay Tràng An. Với vẻ đẹp hoang sơ và giá trị khoa học nổi bật, nơi đây có thể thu hút du khách yêu thiên nhiên và khám phá. Gần đây, hang động đã gây chú ý và được nhiều người tìm đến, dù chưa được đầu tư khai thác chính thức.
Tuy nhiên, để mở cửa đón khách, các vấn đề về an toàn cần được ưu tiên. Hang động núi lửa hình thành từ cơ chế tụ khí và co rút thể tích của dung nham, dẫn đến kết cấu yếu, dễ nứt nẻ và sụp trần. Việc tính toán ngưỡng chịu tải, đảm bảo an toàn cho cả di sản và du khách, cùng với đầu tư nghiên cứu chuyên sâu là những bước cần thiết trước khi khai thác du lịch đại trà.
Hành trình khám phá và lời khuyên
Hiện tại, hang động vẫn giữ nguyên vẻ hoang sơ, lối vào khó đi và thiếu ánh sáng tự nhiên, đòi hỏi du khách sử dụng đèn pin chuyên dụng. Miệng hang được bao phủ bởi cỏ rậm, chỉ người dân địa phương quen thuộc mới dễ dàng tìm thấy. Du khách được tự do khám phá, nhưng nên đi cùng người thông thạo địa hình và tránh đi một mình để đảm bảo an toàn.
Chị Lan, một du khách từ TP. Hồ Chí Minh, chia sẻ: “Lần đầu tiên khám phá hang động núi lửa, tôi thấy bất ngờ với vẻ đẹp của thiên nhiên ngay dưới nương rẫy của bà con. Không gian mát lạnh và kiến trúc tự nhiên độc đáo khiến tôi mê mẩn”. Những trải nghiệm như vậy cho thấy sức hút tiềm ẩn của hang động núi lửa Đồng Nai, chỉ chờ được đánh thức đúng cách.
Hệ thống hang động núi lửa không chỉ là tài sản thiên nhiên quý giá của Đồng Nai mà còn là minh chứng sống cho lịch sử Trái Đất và đời sống con người qua hàng triệu năm. Để phát huy giá trị di sản này, cần thêm các nghiên cứu liên ngành chuyên sâu về địa chất, sinh học và văn hóa, đồng thời xây dựng chiến lược bảo tồn và khai thác bền vững. Nếu được đầu tư đúng mức, hang động núi lửa sẽ trở thành biểu tượng mới của du lịch Việt Nam, góp phần khẳng định vị thế của đất nước trên bản đồ di sản thế giới.
Đọc thêm bài viết cùng chuyên mục: Thới Sơn – Tiền Giang “Viên ngọc quý” của miền sông nước
