Lễ hội đền Trần Nam Định là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc của Việt Nam, được tổ chức tại Khu di tích lịch sử – văn hóa đền Trần – chùa Phổ Minh thuộc phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, cùng một số khu vực lân cận. Đây không chỉ là dịp để tưởng nhớ công lao của các vị vua nhà Trần và Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn – vị anh hùng dân tộc được tôn vinh là Đức Thánh Trần, mà còn là cơ hội để cộng đồng gắn kết, gìn giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa, lịch sử quý báu của dân tộc.
Hai kỳ lễ hội đặc sắc
Hàng năm, lễ hội đền Trần diễn ra vào hai thời điểm chính: mùa xuân (tháng Giêng) và mùa thu (tháng Tám), thu hút hàng chục vạn người dân địa phương, du khách thập phương và các bản hội từ khắp nơi trên cả nước. Chủ thể của lễ hội là cộng đồng dân cư làng Tức Mặc – nơi khởi nguồn và bảo tồn lễ hội, cùng các làng xã lân cận có di tích liên quan đến nhà Trần. Những người tham gia trực tiếp như thủ từ, thủ nhang, Ban quản lý di tích và các nghi lễ viên đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các nghi thức truyền thống.
Lễ hội xuân diễn ra từ 14-16 tháng Giêng, với các nghi lễ như rước kiệu, rước nước, tế cá và lễ Khai ấn – tổ chức trang trọng vào giờ Tý (đêm 14 rạng sáng 15), mang ý nghĩa cầu quốc thái dân an, mùa màng bội thu. Từ 2012, lễ hội được tổ chức quy mô hơn, khôi phục nhiều nghi lễ, chú trọng phát ấn và an ninh, đáp ứng nhu cầu tâm linh, văn hóa của du khách.
Lễ hội thu (tháng Tám âm lịch) tưởng niệm ngày mất của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn (19-21/8), nay kéo dài cả tháng, tập trung từ 10-20/8, mở rộng sang các xã lân cận Nam Định. Nghi lễ chính gồm rước kiệu, dâng hương, tế quan, kết hợp hoạt động văn hóa như múa rồng, đấu vật, chọi gà, múa rối nước. Gọi là “Hội truyền thống Trần Hưng Đạo”, lễ hội thể hiện lòng tri ân vị anh hùng dân tộc.
Ý nghĩa lịch sử và văn hóa
Lễ hội đền Trần Nam Định là sự kiện tín ngưỡng kết nối người dân với vương triều Trần – triều đại thịnh trị của Việt Nam. Thiên Trường (Nam Định) từng là hành cung quan trọng, như kinh đô thứ hai của Đại Việt thế kỷ XIII – XIV. Lễ hội giúp khám phá các giá trị trị quốc, trọng nông, đoàn kết và yêu nước của nhà Trần, vẫn ý nghĩa trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước hôm nay.
Lễ hội còn thể hiện rõ truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam, khơi dậy lòng biết ơn đối với tổ tiên và những người có công với nước. Đây cũng là dịp để cộng đồng gắn kết, khích lệ tinh thần đoàn kết, yêu thương và cùng hướng tới những giá trị tốt đẹp.
Giá trị di sản và sự phát triển
Với những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh đặc sắc, lễ hội đền Trần Nam Định đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2014. Khu di tích đền Trần – chùa Phổ Minh cũng được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt vào năm 2012. Những sự kiện này không chỉ khẳng định tầm quan trọng của lễ hội mà còn mở ra cơ hội để Nam Định quảng bá văn hóa, phát triển du lịch và kinh tế – xã hội.
Trong những năm gần đây, lễ hội được tổ chức quy củ và hấp dẫn hơn, vừa bảo tồn các nghi lễ truyền thống, vừa bổ sung những hoạt động mới phù hợp với đời sống hiện đại. Công tác quản lý được cải thiện đáng kể từ năm 2012, giải quyết các vấn đề như ùn tắc, an ninh trật tự, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của du khách. Lễ hội đã thực sự trở thành một sản phẩm văn hóa – du lịch đặc trưng của Nam Định, thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và bạn bè quốc tế.
Kết nối cộng đồng và hướng tới tương lai
Lễ hội đền Trần không chỉ là nơi để cầu mong bình an, hạnh phúc mà còn là “sợi dây” gắn kết cộng đồng, khơi dậy tinh thần đoàn kết và nhân văn sâu sắc. Đến với lễ hội, du khách không chỉ được hòa mình vào không gian linh thiêng, thưởng ngoạn kiến trúc độc đáo của quần thể di tích, mà còn cảm nhận rõ nét bản sắc văn hóa Việt Nam qua các phong tục, tập quán và tín ngưỡng truyền thống.
Dẫu vậy, với lượng người tham gia ngày càng đông, lễ hội cũng đối mặt với không ít thách thức như ý thức của một bộ phận du khách chưa cao và hạn chế trong quản lý. Để bảo tồn và phát huy giá trị của lễ hội, chính quyền địa phương và cộng đồng cần tiếp tục nỗ lực, vừa giữ gìn nét đẹp truyền thống, vừa đổi mới để phù hợp với thời đại.
Lễ hội đền Trần Nam Định không chỉ là một di sản văn hóa quý báu mà còn là biểu tượng của lòng tự hào dân tộc, là lời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ và phát triển những giá trị tốt đẹp mà cha ông để lại cho hôm nay và mai sau.
Đọc thêm bài viết cùng chuyên mục: Lễ Hội Cà Phê Buôn Ma Thuột – Tôn vinh hạt ngọc Tây Nguyên
