Lễ hội “Gầu Tào” (tiếng Mông: Tsang Hâur Tox, nghĩa là “chơi ngoài trời, chơi núi, chơi đồi ngày đầu xuân”) từ lâu đã trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh đặc trưng của người Mông tại các huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải và Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Ngày 9/8/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận lễ hội này là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 2318/QĐ-BVHTTDL, khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa và tinh thần của cộng đồng người Mông. Cùng Du lịch Việt Nam tìm hiểu qua bài viết bên dưới.
Nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa
Lễ hội “Gầu Tào” của người Mông bắt nguồn từ tín ngưỡng đa thần, liên quan đến tục cầu con của các cặp vợ chồng hiếm muộn. Họ cầu xin thần linh trên đồi núi, hứa tạ lễ khi có con. Sau khi nguyện vọng thành hiện thực, lễ tạ ơn – “Hấu Tào” – được tổ chức với ăn uống, vui chơi cùng dân bản. Từ nghi lễ gia đình, “Gầu Tào” phát triển thành lễ hội cộng đồng, cầu phúc và cầu mệnh cho cả làng.
Trước kia, lễ hội không có thời gian cố định, thường kéo dài 3 ngày trong 3 năm liên tiếp hoặc 9 ngày nếu tổ chức một lần duy nhất. Ngày nay, với sự phát triển của xã hội và sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, “Gầu Tào” được tổ chức thường niên vào đầu xuân (từ mùng 5 đến mùng 10 tháng Giêng), quy mô nâng lên cấp xã (từ 2005) và cấp huyện (từ 2020), thu hút đông đảo người tham gia.
Không gian và nghi thức đặc sắc
Lễ hội “Gầu Tào” diễn ra trên đồi thấp, đỉnh bằng, hướng Đông, nơi cây nêu thiêng (cao 5-7m, chặt từ rừng, trang trí vải đỏ, giấy màu, biểu tượng tài lộc) được dựng để kết nối con người và thần linh. Chuẩn bị từ cuối tháng Chạp, chủ lễ (trứ tào) cùng người hỗ trợ thực hiện nghi thức cúng: báo tổ tiên, dựng cây nêu, cúng chính với lễ vật gà trống, rượu, gạo, nước, giấy bản.
Phần lễ mang không khí thiêng liêng, gửi gắm lời cầu mong sức khỏe, may mắn, mùa màng tươi tốt. Sau đó, phần hội bùng nổ với các trò chơi dân gian như đua ngựa, bắn nỏ, đánh quay, ném pao, kéo co, đẩy gậy, cùng các hoạt động nghệ thuật như múa khèn, hát giao duyên, thổi sáo, kèn lá. Đây không chỉ là dịp vui chơi mà còn là cơ hội để thanh niên nam nữ tìm hiểu, trao gửi tình cảm. Lễ hội kết thúc bằng nghi thức hạ cây nêu, hóa vàng và chia sẻ thịt cúng, mang ý nghĩa lan tỏa phúc lành cho cộng đồng.
Giá trị văn hóa và triển vọng
Lễ hội “Gầu Tào” là tổng hòa các giá trị văn hóa vật chất (trang phục, nhạc cụ, lễ vật) và tinh thần (tín ngưỡng, nghệ thuật, tri thức dân gian) của người Mông. Nó phản ánh lịch sử cư trú, tư duy tâm linh và tinh thần cố kết cộng đồng của một dân tộc vùng cao kiên cường. Với sức sống bền bỉ qua hàng trăm năm, lễ hội không chỉ là “món ăn tinh thần” không thể thiếu mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa Mông trong bối cảnh hiện đại.
Được phục dựng từ năm 2005 và nay vươn tầm di sản quốc gia, “Gầu Tào” mở ra cơ hội phát triển du lịch văn hóa tại Yên Bái. Tỉnh đã đưa lễ hội vào các chương trình phát triển kinh tế – xã hội, kết hợp trải nghiệm văn hóa với khám phá thiên nhiên vùng cao. Lễ công bố và trao chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia dự kiến diễn ra vào ngày 14-15/2/2025 tại Sân vận động huyện Trạm Tấu, hứa hẹn thu hút du khách thập phương.
Với hơn 107.000 người Mông tại Yên Bái (chiếm 13,03% dân số tỉnh), lễ hội “Gầu Tào” là niềm tự hào lớn lao, là cầu nối gắn kết cộng đồng và gìn giữ cội nguồn. Như lời nghệ nhân Giàng A Su – người nhiều năm làm chủ lễ: “Để bảo tồn lễ hội, cần sự am hiểu và tâm huyết với văn hóa truyền thống.” Việc công nhận di sản không chỉ tôn vinh giá trị của “Gầu Tào” mà còn đặt lên vai cộng đồng người Mông trách nhiệm tiếp tục lưu giữ và phát huy di sản này, biến nó thành tài sản quý giá cho hôm nay và mai sau.
Đọc thêm bài viết cùng chuyên mục: Lễ Hội Đình Nhật Tân – Di sản Văn hoá phi vật thể Quốc gia
